Historie speelkaarten

Speelkaarten bestaan al sinds mensenheugenis. Maar waar vond de speelkaart zijn oorsprong? De meest voor de hand liggende vragen over de oorsprong van het kaartspel zijn nauwelijks meer te beantwoorden. Waar komt het kaartspel bijvoorbeeld vandaan en hoe oud is het eigenlijk? En wanneer zijn we schoppen, harten, ruiten en klaveren gaan gebruiken en waarom zitten er heren, vrouwen, boeren en azen in het spel?

Het is niet bekend wanneer het kaartspel is ontstaan. In het algemeen wordt aangenomen dat het kaartspel enige tijd na de uitvinding van het papier is ontstaan in China. Spellen uit die tijd zijn verloren gegaan. Het oudst bekende Chinese kaartspel dateert uit de 17e eeuw, terwijl in China reeds in de zevende eeuw gespeeld werd met papieren speelkaarten. Die kaarten leken niet op speelkaarten zoals wij die nu kennen. Ze werden gebruikt om spellen te spelen die nu bekend staan als domino.

Veel over de oorsprong van het kaartspel is onduidelijk. Zo ook de vraag of de Chinese kaarten zijn overgebracht naar Europa en zo ja, op welke wijze. De eerste kaarten worden omstreeks 1370 in Italië gesignaleerd. Binnen een periode van twintig jaar na de eerste vermeldingen wordt er overal in Europa gekaart, ook in onze streken. Het spel schijnt niet iedereen te bevallen. Er komt verzet, vooral van de kant van de kerk in Rome. Het verhaal gaat dat de later heilig verklaarde Bernard van Sienna in 1423 op de trappen van het Italiaanse Bologna, het nieuwe vermaak een uitvinding van de duivel heeft genoemd. Zijn vlammende betoog zou het kaartspel nadien de bijnaam “het duivels prentenboek” hebben bezorgd.

De eerste Europese speelkaarten werden met de hand gemaakt. Deze kaarten waren duur en exclusief. Met de uitvinding van de boekdrukkunst werd het mogelijk goedkoper en in grotere hoeveelheden te produceren, wat dan ook meer en meer gebeurde. Ook in Nederland, waar spellen zowel geëxporteerd als geïmporteerd worden. Daarbij bestond een grote variëteit aan speelkaarten, aantallen en gebruikte symbolen.

In zijn algemeenheid zijn steeds vier verschillende groepen symbolen te onderscheiden, die verondersteld worden de vier standen te symboliseren. De bekers of harten symboliseren de geestelijke stand. De zwaarden, schoppen of pieken symboliseren de adel of militaire stand. De munten, cirkels, ruiten of koeken symboliseren de kooplieden. De polostokken, staven, eikels of klaveren de boeren.

Aan de geïmporteerde kaarten danken wij de afbeelding van de heer, de vrouw, de boer en de aas, zoals wij deze tegenwoordig nog steeds kennen. Het is een kaartbeeld dat vermoedelijk in Lyon werd ontwikkeld. Via een andere Franse stad, Rouen, raken we er in de loop van de 16e eeuw ook bij ons mee vertrouwd. De figuren zijn dan nog enkel en staande afgebeeld. Tegen het midden van de 18e eeuw komt het dubbelbeeld in gebruik; vanaf dat moment maakt het niet meer uit hoe de kaarten in de hand worden gehouden.

Koningen, koninginnen en jonkers zijn als heren, dames en boeren geleidelijk gemeengoed geworden. Hun rangorde in het spel was kennelijk voor iedereen duidelijk herkenbaar en begrijpelijk. In 1850 verschenen in Londen de eerste kaarten met bedrukte achterzijde. De joker is een Amerikaanse uitvinding uit 1865.